Οι αντιφάσεις της εποχής μας πρό(σ)κληση για επιλογές

Δευτέρα, 21 Μάιος 2007 18:34

Μα τι εποχή είναι αυτή στην οποία μας «έτυχε» να ζούμε;

Όσο αναλογίζεται κανείς τι είδαν τα μάτια του τα τελευταία χρόνια διαπιστώνει ότι και η πιο περιπετειώδης ταινία θα ζήλευε την «πλοκή» της ζωής στην εποχή μας.

Εκείνο που πεισματικά διαφεύγει είναι το μήνυμά της που, όμως, είναι ανάγκη να το αναζητήσουμε γιατί δεν πρόκειται για μια απλή ταινία περιπέτειας, ούτε για μια ταινία που γυρίστηκε κάποτε και της οποίας είμαστε θεατές, αλλά για μια ταινία που τώρα γυρίζεται και της οποίας είμαστε πρωταγωνιστές, ίσως και σκηνοθέτες...

Το ότι τα πράγματα αλλάζουν δεν το αμφισβητεί κανείς. Κι αλλάζουν γρήγορα μάλιστα. Η ταχύτητα με την οποία εξελίσσονται τα πράγματα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της εποχής.

Η ταχύτητα δεν είναι κακό πράγμα. Έχει συνδυασθεί με την βιασύνη, το τρέξιμο και το άγχος, με την απληστία και την μέριμνα για πολλά... Έχει ακόμα συνδυασθεί με την επιπολαιότητα, την προχειρότητα και τη φτήνια στην ποιότητα των δημιουργημάτων μας. Αλλά η ταχύτητα μπορεί, τελικά, να σηματοδοτεί τα νέα ρεύματα στα οποία μπαίνει η ανθρωπότητα. Μπορεί να σηματοδοτεί το κλείσιμο κάποιων λογαριασμών που όταν συσσωρεύονται και κλείνουν όλοι μαζί, αυτό είναι φυσικό να οδηγεί σε μια πληθώρα «εξοφλητικών» πράξεων. Μπορεί όμως και να εντάσσεται στις προδιαγραφές και τις «απαιτήσεις» ενός ανώτερου και λεπτότερου επιπέδου, στο οποίο θα λαμβάνουν χώρα πια οι μετακινήσεις μας, το οποίο απλώς προαναγγέλλει και στο οποίο καλούμαστε να προσαρμόσουμε τους ρυθμούς την σκέψης, των αποφάσεων και της δράσης μας.

Η Φύση δεν μένει αμέτοχη ούτε ασυγκίνητη μπροστά σε όλο αυτό τον καταιγισμό των αλλαγών. Πολλές φορές, τα τελευταία χρόνια, έχει βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής μας. Άλλοτε με δυσάρεστες «εκπλήξεις» (π.χ. ακραία καιρικά φαινόμενα), άλλοτε με ευχάριστες (π.χ. την «αποκάλυψη» μυστικών της σε διάφορους ερευνητές). Πάντα με αντιδράσεις-μηνύματα σε μια γλώσσα που ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, παραμένει άγνωστη, ή ξεχασμένη.

Ένα στοιχείο της εποχής είναι ότι όλες αυτές τις αλλαγές τις βλέπουμε πια με τα μάτια μας. Κυριάρχησε η εικόνα. Τα γεγονότα εμφανίζονται ζωντανά μπροστά μας από την τηλεόραση. Έτσι ήρθαμε πιο κοντά στα διάφορα μέρη του πλανήτη. Και με τη βοήθεια της εικόνας που ταξιδεύει και με τη χρήση του Ίντερνετ και με την συντόμευση του χρόνου των ταξιδιών μας λόγω εξέλιξης των μεταφορικών μέσων. Αλλά... Ήρθαμε ουσιαστικά πιο κοντά με τους ανθρώπους άλλων χωρών; Τους καταλάβαμε περισσότερο; Καταλάβαμε καλύτερα τον άνθρωπο της διπλανής πόρτας ή τον ίδιο μας τον εαυτό; Συμφιλιωθήκαμε ή οι παλιές έχθρες (και με τους άλλους και με τον εαυτό μας) μένουν εκεί έτοιμες να ανοίξουν νέες πληγές;

Το άτομο στην εποχή μας ενημερωμένο περισσότερο από ποτέ. Τα ατομικά δικαιώματα αναδεικνύονται σε μια μεγάλη αξία. Η ιδέα της ιεραρχίας κλονίσθηκε. Η τυφλή υποταγή στις αυθεντίες υποχωρεί.

Η ιδέα της προσωπικότητας στο προσκήνιο. Αυτή η προσωπικότητα άρχισε να διεκδικεί τον σεβασμό και να ασκεί τα δικαιώματά της. Το είδαμε στην εκπαίδευση, το είδαμε στις σχέσεις των δύο φύλων, όπου ο ρόλος της γυναίκας γίνεται πιο σεβαστός και η παρουσία της στην κοινωνική ζωή πιο αισθητή.

Μέσα σε όλα με τη βοήθεια της τηλεόρασης, του διαδικτύου κλπ. αλλά πιο μόνοι και πιο απομονωμένοι παρά ποτέ μπροστά στα «έξυπνα», αλλά ψυχρά και σιωπηλά-προς το παρόν- μηχανήματά μας...

Καριέρες και φιλοδοξίες στον βωμό του ατομισμού γεμίζουν τον χρόνο μας, γεμίζουν πολλών τις τσέπες, αλλά αδειάζουν τις ψυχές μας. Μάνατζμεντ και μάρκετινγκ και ίματζ μέικερς προσπαθούν να «ξεζουμίσουν» το άτομο για να «πουλήσουν».

Το χρήμα και ο πλούτος και η υλική ευμάρεια έμπλεξαν στα δίχτυα τους το άτομο και έγιναν αιτία ανισορροπίας, πείνας και πενίας σε όλο τον κόσμο. Ανάλγητοι και ωμοί συμφεροντολόγοι, λοιπόν, αλλά και ευαίσθητοι και ανιδιοτελείς εθελοντές και φιλάνθρωποι...

Η ενέργεια και η ζωτικότητα των ανθρώπων, σωματική, ψυχική και πνευματική, υποβαθμίζεται. Το σπέρμα εξασθενεί. Το διαθέσιμο για αιμοδοσία αίμα λιγοστεύει. Άνθρωποι πολλοί κυκλοφορούν παραμιλώντας ή παραπατώντας στον δρόμο. Κατάθλιψη, Αλτσχάιμερ, άνοια θερίζουν...

Ζητείται ο φυσιολογικός άνθρωπος.

Παράλληλα, έρευνα σε όλους τους τομείς της ζωής που δίνει ελπιδοφόρες προοπτικές. Εκτός από την αναμφισβήτητη τεχνολογική πρόοδο, καταιγισμός επιστημονικών ανακαλύψεων που αφορούν την ιατρική, αλλά και σοβαρές προτάσεις εναλλακτικής ιατρικής, έρευνες και πρακτικές προτάσεις για μεθόδους ψυχικής και πνευματικής ανανέωσης του ανθρώπου...

Ο άνθρωπος εξασθενεί και ασθενεί, αλλά και αναζητεί μεθόδους θεραπείας...

Οι διεθνείς επαφές πυκνώθηκαν. Οι διεθνείς οικονομικές συναλλαγές αυξήθηκαν. Παγκοσμιοποίηση... Και ευρύτερες ενότητες κρατών (Ευρωπαϊκή Ένωση) και διεθνείς οργανισμοί εμφανίσθηκαν.

Παράλληλα, όμως, μετά από τα άτομα και τα έθνη διεκδικούν τον σεβασμό της ιδιαιτερότητάς τους και φουντώνει ο εθνικισμός και τα κινήματα ανεξαρτησίας. Νέα κράτη προκύπτουν.

Διεθνής συνεργασία σε κρατικό και ιδιωτικό επίπεδο, ατομικό και συλλογικό.

Αλλά και πολλή βία. Και αναπαράσταση και αναπαραγωγή της βίας μέσω της τηλεόρασης. Τρομοκρατία. Πόλεμοι...

Τα σημεία πολεμικής εμπλοκής στον πλανήτη είναι πολλά.

Ενοποίηση λοιπόν ή κατακερματισμός; Διεθνής συνεργασία και πόλεμος...

Τα παλιά ιδανικά παραμερίζονται. Σημερινά ιδανικά: το χρήμα, η αυτοπροβολή, η απόλαυση. Ως νέες αξίες προβάλλονται το άτομο και η ισχύς. Ίσως, κάτω από έναν επιδεικνυόμενο «ωμό» ρεαλισμό, κρύβεται η αίσθηση ότι χωρίς ισχύ αποτέλεσμα δεν έρχεται, ότι χωρίς ελεύθερο και υγιές και συνειδητό άτομο συλλογικότητα δεν γίνεται.

Και η απογοήτευση για τις ωραίες ιδέες που έμειναν στα σχέδια.

Απογοήτευση-δημιουργό μιας «μαύρης τρύπας» μέσα στον άνθρωπο, την οποία ανοίγει το ανεκπλήρωτο και ανικανοποίητο των ονείρων του και μέσα στην οποία πέφτει και χάνεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ο σεβασμός στον άλλο άνθρωπο.

Ομάδες, σύλλογοι, οργανώσεις, κόμματα, συλλογικές εκφράσεις κάνουν πιο αισθητή την παρουσία τους. Οργανωμένες ομάδες εμφανίσθηκαν σε διάφορους τομείς της ζωής και παραμέρισαν τα άτομα. Γιγαντιαίες επιχειρήσεις, αντί των ατομικών. Κυκλώματα οργανωμένα στη διαφθορά και στο έγκλημα, αλλά και χιλιάδες μη κυβερνητικές εθελοντικές οργανώσεις. Το ατομικό δίνει τη θέση του στο συλλογικό, στο φως και στο σκοτάδι, στην νομιμότητα και στην παρανομία... Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπαιξαν τεράστιο ρόλο σ’ αυτό. Η ενημέρωση σε κοινά αντικείμενα συντονίζει. Περισσότερο ή λιγότερο. Για καλό ή για κακό...

Μετά από τα σύνορα των κρατών πέφτουν και τα όρια του πλανήτη με τα ταξίδια και τις έρευνες στο διάστημα. Ένας κόσμος γκρεμίζεται ή απλώς πέφτουν τα τείχη που μας έκρυβαν έναν ευρύτερο κόσμο; Τα υλικά όρια διευρύνονται, θα σημάνει αυτό και την αντίστοιχη διεύρυνση των αντιλήψεών μας;

Πού βαδίζουμε λοιπόν;

Σε μια επιβολή του χρήματος ως στόχου και μέσου ή σε μια τοποθέτηση της ευτυχίας σε βάσεις που δεν αποτιμώνται σε χρήμα;

Σε μια μεγάλη οικολογική καταστροφή ή στην αναβάθμιση της σχέσης μας με τη Φύση;

Στην κατάργηση της οικογένειας ή στην επανατοποθέτηση των οικογενειακών σχέσεων σε βάσεις σεβασμού και συνεργασίας εντός αλλά και εκτός της οικογένειας που έτσι θα πάψει να είναι ένας κλειστός αλλά και εύθραυστος κόσμος;

Σε μια παγκόσμια τάξη επιβολής του ισχυρού ή σε μια ισότιμη συνεργασία; Σε έναν κατακερματισμό των κρατών ή σε μια περαιτέρω ανάπτυξη των τάσεων παγκόσμιας ενοποίησης, με απώτερη προοπτική τη δημιουργία ενός παγκόσμιου κράτους;

Σε μια υποβάθμιση του ανθρώπινου γένους ή σε μια αναγέννησή του και σε έναν νέο κύκλο ανόδου;

Στην παραίτηση και στον θάνατο ή στην ανάπτυξη της δυνατότητας να ζούμε και να παίρνουμε τις αποφάσεις μας πιο συνειδητά;

Σε μια οριστική κατάρρευση των ιδανικών ή στην παραχώρηση της θέσης τους σε νέα ιδανικά και στην εκδήλωση ενός νέου πρακτικού πνεύματος ικανού να τα υλοποιεί;

Στην αποθέωση του ατομισμού ή στην ενότητα και στη συλλογικότητα;

Οι αλλαγές εξελίσσονται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Θετική και αρνητική. Αυτό δεν είναι αντίφαση. Ή μάλλον πρόκειται για μια αντίφαση που δεν είναι αφύσικη. Ίσως μάλιστα να είναι νόμος: Η εξέλιξη να γίνεται έτσι αντιφατική, δυαδική, ώστε να (προ)καλείται ο άνθρωπος να επιλέξει. Και επιλέγει ο άνθρωπος. Επιλέγει με τις αποφάσεις του και με τις πράξεις του. Κι όπως η κοινωνία αποτελείται από τα άτομα και η ποιότητά της είναι συνάρτηση της ποιότητας των ατόμων-μελών της, έτσι και η συνολική εξέλιξη είναι αποτέλεσμα των μεμονωμένων καθημερινών πράξεων των ατόμων, οι οποίες, όμως, είναι πάρα πολλές. Έχει αξία η πράξη της κάθε στιγμής. Είναι «εργαλείο». Είναι «ψήφος». Κρατάμε στα χέρια μας το μέλλον του εαυτού μας και του συνόλου. Ή, μήπως, μας έπεισαν ότι παραείναι ωραίο για να είναι αληθινό; Ή δεν μας ενδιαφέρει πια το ωραίο και το αληθινό;

Ας «σκάψουμε» λίγο κάτω από αυτές τις αντιφατικές εξελίξεις. Κι ας αποδεχθούμε την «πρόκληση» της επιλογής.

Από τον κατακλυσμό των εικόνων και την εύκολη πρόσβαση στα γεγονότα μπορούμε να «εισπράξουμε» τον πλούτο και την αλήθεια της εμπειρίας...

Από το πλήθος των ατομικών εξεγέρσεων και των εθνικών κινημάτων ανεξαρτησίας μπορούμε να συλλάβουμε την αξία της ιδιαιτερότητας για να την εντάξουμε ως στοιχείο χρήσιμης διαφορετικότητας μέσα στην Ενότητα.

Από την αντίδραση της Φύσης μπορούμε να διδαχθούμε τη γλώσσα της.

Από το πλήθος των εξωτερικών αλλαγών μπορούμε να συγκρατήσουμε το βάθος τους, την ανάγκη της ουσιαστικής αλλαγής.

Από την αύξηση των συλλογικών προσπαθειών μπορούμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία να γίνουμε πιο συνεργάσιμοι και πιο ομαδικοί.

Από την «παγκοσμιοποίηση» μπορούμε να αποκομίσουμε την συνείδηση του πολίτη του πλανήτη.

Μέσα από τον παραμερισμό των παλιών ιδανικών μπορούμε να αναζητήσουμε τα νέα και, κυρίως, την ικανότητα να υλοποιούμε τα ιδανικά που επιλέγουμε.

Από το αρνητικό και το θετικό να επιλέξουμε το θετικό. Το πρόσημο του πλανήτη μας ας το κάνουμε συν.