Οι σχολικοί βαθμοί και η ανάγκη της αυτοαξιολόγησης και της αυτογνωσίας του μαθητή

Πέμπτη, 19 Απρίλιος 2007 19:07

της Ελένης Φράγκου

Πολλά λέγονται και γράφονται για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θεωρείται συχνά υπαίτιο για προβλήματα που ταλαιπωρούν τους μαθητές και τις οικογένειές τους: πανελλήνιες, φροντιστήρια, άγχος και βέβαια ... βαθμοί.

Η αξιολόγηση των μαθητών για τις επιδόσεις τους, που αποτυπώνεται ως "πόρισμα" σε έναν βαθμό (σε διαγωνίσματα, στα τρίμηνα κτλ.) είναι μέσα στα καθήκοντα των εκπαιδευτικών. Όταν δε οι μαθητές θεωρούν ότι αδικήθηκαν, διαμαρτύρονται -οι ίδιοι ή οι γονείς τους- ισχυριζόμενοι ότι άξιζαν κάτι περισσότερο. Μερικές φορές μάλιστα συγκρίνουν τις επιδόσεις τους με αυτές ενός συγκεκριμένου συμμαθητή τους προσπαθώντας να αποδείξουν ότι ο δάσκαλος ή ο καθηγητής έκρινε "τον άλλο" με μεγαλύτερη επιείκεια και "αδίκησε" τους ίδιους.

Οι εκπαιδευτικοί από την άλλη πλευρά προβληματίζονται πολλές φορές για τον βαθμό που θα δώσουν, συγκρίνοντας κι εκείνοι μέσα τους τις επιδόσεις κάποιου μαθητή με αυτές ενός άλλου και φροντίζοντας, όσο είναι δυνατόν, να μη νιώσει κανείς αδικημένος και να μην κατηγορηθούν ή να μην αισθανθούν οι ίδιοι "άδικοι" ή "μεροληπτικοί" λόγω της βαθμολογίας τους. Έτσι, γίνονται πολλές φορές ψυχοφθόρα παζάρια βαθμών από τους μαθητές καθώς και ατέρμονες συζητήσεις περί αδικίας και δικαιοσύνης. Κι όλα αυτά ξεκινούν από νωρίς, πολύ πριν η βαθμολογία αρχίσει να υπολογίζεται για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο.

Για να μειωθούν αυτά τα φαινόμενα, που προκαλούν τριβές και δυσαρέσκειες μέσα στο σχολείο, αλλά και για να στραφεί η προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών περισσότερο προς την αυτοκαλλιέργεια και τη μάθηση και λιγότερο προς τους βαθμούς και τη σύγκριση με τους συμμαθητές τους, πιστεύω πως οι εκπαιδευτικοί πρέπει από τις πρώτες κιόλας ώρες της σχολικής χρονιάς να συζητούν με την τάξη κάποια θέματα που αφορούν την ουσία της αξιολόγησης. Όσο δε πιο νωρίς στη σχολική ζωή των παιδιών ξεκινούν αυτές οι συζητήσεις και όσο πιο απλά και ειλικρινά διεξάγονται ανάμεσα στους διδάσκοντες και τους μαθητές, τόσο πιο υγιώς θα βιώνουν οι τελευταίοι τη σχέση τους με την απόκτηση γνώσεων και με τη βαθμολογία.

Κατ' αρχήν πρέπει ο εκπαιδευτικός να ξεκινάει από την αρχή του σχολικού έτους να χτίζει με έργα και με λόγια σχέσεις εμπιστοσύνης με τους μαθητές του. Είναι απαραίτητο να τους εξηγήσει και με τις πράξεις του να τους δείξει, ότι δεν έχει πρόθεση ή κάποιο προσωπικό συμφέρον να ευνοήσει ή να αδικήσει κανέναν. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος θα αξιολογεί με αμεροληψία τις επιδόσεις των μαθητών, με όσο το δυνατόν πιο σαφή κριτήρια και ανεπηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες ή πιθανές πιέσεις. Συγχρόνως όμως είναι χρήσιμο να τους δώσει με απλό τρόπο να καταλάβουν ότι η βαθμολογία δεν μπορεί παρά να είναι ενδεικτική, και όχι απόλυτα "αντικειμενική". Άλλωστε, ακόμη και οι οδηγίες του υπουργείου υπονοούν τη σχετικότητα των βαθμών, όταν κάνουν λόγο για επιβράβευση και της προσπάθειας μέσω της βαθμολογίας - όχι μόνο της επίδοσης.

Θεωρώ επίσης απαραίτητο να ξεκαθαρίσει ο διδάσκων από την αρχή ότι μόνος αρμόδιος να κρίνει τις επιδόσεις των παιδιών είναι ο ίδιος, όχι ο ένας μαθητής τον άλλο. Έτσι, αν κάποιος θεωρεί ότι αδικήθηκε στην αξιολόγηση, μπορεί να το συζητήσει με τον εκπαιδευτικό, όχι όμως τόσο σε σχέση με τους βαθμούς που πήραν οι "άλλοι", αλλά σε σχέση με ό,τι ο ίδιος έχει προσπαθήσει και επιτύχει. Κι αυτό, γιατί το μονοπάτι της σύγκρισης με τους "άλλους" είναι ιδιαιτέρως ύπουλο και πονηρό, καθώς ξεκινάει συνήθως από τη ζήλια ή καταλήγει εκεί. Έχουμε βέβαια μάθει να δίνουμε με ελαφριά καρδιά στη ζήλια το όνομα της δικαιοσύνης ή της ισότητας ή... να τη στολίζουμε με τον προσδιορισμό "με την καλή έννοια" (!), κι έτσι είτε δεν αντιλαμβανόμαστε την παρουσία της είτε τη θεωρούμε μάλλον αναπόφευκτη. Όμως αυτή, αποδεδειγμένα δεν μας επιτρέπει να χαρούμε, ακόμη κι όταν φωλιάζει μέσα μας για λίγο, ακόμη κι όταν δεν είναι πολύ έντονη, αλλά μας αφήνει μια δυσάρεστη γεύση πίκρας και παράπονου. Άλλες φορές πάλι εμφανίζεται πιο τυραννική, σπρώχνοντάς μας να ασχολούμαστε με αυτά που κάποιοι "απολαμβάνουν" και εμείς "στερούμαστε" παρά με την αναζήτηση και την ικανοποίηση των δικών μας, προσωπικών και αληθινών αναγκών, με την αυτογνωσία μας. Κι έτσι, ανοίγει ακόμη ένας δρόμος προς τον ανταγωνισμό, τη ματαιοδοξία, την περιχαράκωση...

Είναι βέβαια αλήθεια πως δεν είναι τόσο εύκολο να καλλιεργηθεί από το σχολείο και την οικογένεια μια τέτοια ανεξαρτησία στα παιδιά που να τους επιτρέπει να μην συγκρίνουν συνέχεια τον εαυτό τους με τους "άλλους" και να μην καθορίζουν τους στόχους, τις επιθυμίες και γενικά την πορεία τους στη ζωή κρυφοκοιτάζοντας ή ζηλεύοντας αυτό που κάνουν οι "άλλοι". Μας φαίνεται συνήθως δύσκολο, όσο κι αν η επιστήμη της ψυχολογίας το θεωρεί πια πρωταρχικής σημασίας, να διδάξουμε με την όλη στάση μας και το προσωπικό μας παράδειγμα στους νέους να αξιολογούν οι ίδιοι τον εαυτό τους, να τον "βαθμολογούν" και σταδιακά να τον γνωρίζουν -όσο γίνεται πιο ανεπηρέαστοι από τη γνώμη των άλλων και χωρίς να συγκρίνουν την ατομική τους πορεία με αυτήν κάποιου τρίτου. Κι όλα αυτά γιατί έχουμε μάλλον ξεχάσει τι πραγματικά σημαίνει ΓΝΩΘΙ Σ' ΑΥΤΟΝ και πως αυτό είναι η απαραίτητη προϋπόθεση της αληθινής ευτυχίας.

Παράλληλα, η κοινωνία που δημιουργήσαμε έχει καλλιεργήσει και συνεχίζει να καλλιεργεί ένα κλίμα ματαιοδοξίας και διάθεσης αυτοπροβολής, που, καθώς είναι τόσο έντονο στην εποχή μας, μας παρασύρει στη δίνη του και μας καταδυναστεύει, εκμεταλλευόμενο πάντα τη δική μας σφοδρή επιθυμία να φανούμε στα μάτια των πολλών ότι είμαστε ΚΑΤΙ και να πάρουμε "καλό βαθμό" - αν όχι τον "καλύτερο" που υπάρχει - από αυτούς. Επιθυμία που μαρτυρά ακριβώς πόσο λίγη και ρηχή είναι η αυτογνωσία μας, πόσο κλονισμένη είναι η εμπιστοσύνη μας προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Θεωρούμε δε περίπου αυτονόητο στις δυσκολίες της ζωής να συγκρίνουμε την τύχη μας με αυτή των διπλανών μας ρωτώντας: "γιατί σε μένα να συμβαίνει το Χ κακό και όχι σε κάποιον άλλον" ή "γιατί κάποιοι άλλοι να απολαμβάνουν το Ψ καλό και όχι κι εγώ". Οι μαθητές λοιπόν, ζώντας μέσα σ' αυτό το κλίμα και συνεπικουρούμενοι από το περιβόητο σύστημα, συμπεριφέρονται κατά παρόμοιο τρόπο και με αφορμή τη βαθμολογία καταφεύγουν σε τέτοιου τύπου συγκρίσεις. Συγκρίσεις που θεωρούνται φυσιολογικές, αφού γίνονται τόσο συχνά και από τόσους πολλούς - και μάλιστα στο όνομα της δικαιοσύνης!

Παρά τις δυσκολίες όμως που μπορεί να συναντήσουμε, αισθάνομαι ότι είναι επιτακτική ανάγκη να αποτρέψουμε με τον κατάλληλο τρόπο τα παιδιά από αυτού του τύπου τις συγκρίσεις, ειδικά δε στο χώρο του σχολείου, που έχει γίνει πια έδαφος πρόσφορο για ανταγωνισμό. Με όπλα μας την υπομονή, το χιούμορ, την ψυχραιμία και τον διάλογο, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την ηλικία τους, μπορούμε να τα κατευθύνουμε σιγά - σιγά στην καλή συνήθεια να αναζητούν τις δικές τους ευθύνες, τις αληθινές τους ανάγκες και επιθυμίες. Μπορούμε να τα βοηθήσουμε να συνομιλούν πιο πολύ με τον εαυτό τους, αντί να κοιτάζουν συνεχώς προς τα "έξω", προς τους "άλλους", έτοιμα να διαμαρτυρηθούν επειδή κάποιοι τους αδίκησαν. Έτσι, όχι μόνο θα ωφεληθούν μακροπρόθεσμα ως προσωπικότητες, αλλά και η ζωή στο σχολείο και την οικογένεια θα γίνει πιο ευχάριστη.

Ημερομηνία καταχώρησης: 19.4.2007