Διαθεματική εκπαίδευση: μία νέα προσέγγιση της μάθησης

Πέμπτη, 22 Μάρτιος 2007 19:06

του Νεόφυτου Χαριλάου

Τα τελευταία δύο - τρία χρόνια γίνεται πολύς λόγος στη χώρα μας για τη διαθεματική εκπαίδευση, εξαιτίας της επίσημης θεσμοθέτησής της στα νέα προγράμματα σπουδών και της εφαρμογής της στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο στο πλαίσιο της λεγόμενης "ευέλικτης ζώνης", ενός εμβόλιμου δίωρου δηλαδή τη βδομάδα στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου. 'Οπως κάθε καινοτομία, έτσι και η διαθεματική εκπαίδευση αντιμετωπίστηκε ποικιλοτρόπως από ειδικούς και μη, εκπαιδευτικούς και μαθητές. Οι υπέρμαχοί της μιλούν με ενθουσιασμό για την νέα αυτή προσέγγιση της μάθησης, υποστηρίζοντας ότι η γνώση πια δεν αντιμετωπίζεται αποσπασματικά αλλά ολιστικά, ενώ οι πολέμιοί της την απορρίπτουν, θεωρώντας ότι η εφαρμογή της θα οδηγήσει σε εκτροπή από την ουσία της διδασκαλίας και σε σύγχυση τους μαθητές.

Ωστόσο, υπέρμαχοι και πολέμιοι της διαθεματικότητας συμφωνούν ότι υπάρχει έλλειψη ενότητας της σχολικής γνώσης στα προγράμματα σπουδών. Τα μαθήματα του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών των σχολείων προσφέρουν τις βασικές γνώσεις των επιστημών, ακολουθώντας την κατάταξη της ακαδημαϊκής κοινότητας για την οργάνωση της επιστημονικής γνώσης, χωρίς να συνδέουν τα επιμέρους μαθήματα μεταξύ τους. 'Ετσι, ο μαθητής κουράζεται εύκολα και δυσκολεύεται να συγκρατήσει στη μνήμη του τις γνώσεις που του προσφέρονται. Μια επιπρόσθετη δυσκολία στην εμπέδωση του μαθησιακού αγαθού είναι η έλλειψη εγγύτητας της διδακτέας γνώσης με την καθημερινή ζωή. Οι πληροφορίες που ο μαθητής καλείται να απομνημονεύσει δεν φαίνονται να έχουν άμεση σχέση με τις καταστάσεις ή τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Το μοντέλο που κυριαρχεί σήμερα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα βασίζεται στην αυτοτελή διδασκαλία διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, χωρίς να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη εσωτερική συνοχή και η ενιαία οριζόντια ανάπτυξη των περιεχομένων, ώστε με την επεξεργασία θεμάτων από πολλές οπτικές γωνίες, να φωτίζονται πολυπρισματικά και να αναδεικνύεται η γνώση και η σχέση της με την πραγματικότητα.

Τι είναι όμως η διαθεματικότητα (cross-thematic integration) και πώς μπορεί να κάνει πιο ελκυστική στο μαθητή την μαθησιακή διαδικασία;

Ο όρος "διαθεματικότητα" σημαίνει την πολύπλευρη μελέτη θεμάτων και εννοιών, στα πλαίσια της διαχρονίας και της συγχρονίας και τη σύνδεση των επιστημονικών πεδίων (διεπιστημονικότητα) μεταξύ τους, ώστε πέρα από την ειδική γνώση, να αντιληφθεί ο μαθητής τη "συνομιλία" των επιστημών και τη συμβολή τους σε όλες της εκφάνσεις της καθημερινής ζωής. 'Ετσι, η γνώση αντιμετωπίζεται ως ενιαία ολότητα και όχι αποσπασματικά και ταυτόχρονα συνδέεται με την ίδια τη ζωή. Σε μια διαθεματική προσέγγιση ένα θέμα μελετάται πολύπλευρα με τη συμβολή πολλών επιστημών, αλλά παράλληλα εξετάζεται και από τη σκοπιά της πραγματικής ζωής, πώς δηλαδή η κάθε γνώση μπορεί να αξιοποιηθεί πρακτικά στη ζωή.

Για την διαθεματική προσέγγιση της γνώσης χρησιμοποιούνται μαθητοκεντρικές μορφές διδασκαλίας, όπως είναι τα σχέδια εργασίας (project) και η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, καθώς προσφέρονται για συμμετοχή όλων των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι μαθητές είναι ελεύθεροι να ερευνήσουν τα θέματα στα οποία τους οδηγούν τα ενδιαφέροντά τους, ενώ ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι βοηθητικός αλλά συνάμα καθοριστικός, εφόσον είναι αυτός που εξασφαλίζει την ποιότητα και τη μεθοδολογία της έρευνας. Κατά την εξέλιξη ενός διαθεματικού προγράμματος, οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες με συνεργατικό πνεύμα, αναπτύσσουν όλες τις δυνατότητές τους (φυσικές, κοινωνικές, γνωστικές και συναισθηματικές), αξιοποιώντας τις εμπειρίες και τα ενδιαφέροντά τους.

'Οπως γίνεται αντιληπτό, το παραδοσιακό δασκαλοκεντρικό μοντέλο διδασκαλίας, όπου ο δάσκαλος ήταν το επίκεντρο κάθε μαθησιακής διαδικασίας, δεν έχει θέση στη νέα αυτή προσέγγιση. Οι μαθητές, έχουν τον πρώτο λόγο στη διαδικασία της μάθησης και ο καθηγητής καθοδηγεί διακριτικά, εμψυχώνει και βοηθάει στον επαναπροσδιορισμό των κριτηρίων και των θεμάτων, αν οι μαθητές κατά την εργασία τους αντιμετωπίσουν δυσκολίες.

Πώς μπορεί όμως να εφαρμοστεί στην πράξη ένα διαθεματικό μάθημα;

Καταρχήν θα πρέπει να τονισθεί εκ προοιμίου ότι η διαθεματικότητα δεν καταργεί την αυτοτελή διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων στο σχολείο. Ενδείκνυται η περιοδική εφαρμογή της, μετά από καλή προετοιμασία του εκπαιδευτικού ώστε τα αποτελέσματα να είναι πραγματικά ωφέλιμα για τους μαθητές. 'Οπου και όποτε όμως εφαρμόζεται καλό είναι να εμπλέκει όσο το δυνατόν περισσότερους εκπαιδευτικούς διαφορετικών ειδικοτήτων, ώστε να καλύπτεται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος και πλάτος το θέμα. Μ' αυτόν τον τρόπο, αναπτύσσονται εκτός από διαμαθητικές, και διεκπαιδευτικές σχέσεις.

Σ' ένα μάθημα ιστορίας, επί παραδείγματι, οι επιστημονικές οπτικές προσέγγισης είναι πολλές. Πέρα από την αποσπασματική πληροφορία για ένα θέμα που θα πάρει ο μαθητής από το σχολικό εγχειρίδιο, είναι δυνατόν να διερευνήσει τις πολιτικές παραμέτρους του θέματος, συνδυάζοντάς το με την τωρινή πολιτική κατάσταση και έτσι να σταθεί κριτικά απέναντι σ' αυτήν. Μπορεί να εξετάσει στοιχεία της καθημερινής ζωής της εποχής, της τέχνης, της επιστήμης, της γλώσσας, της λογοτεχνίας κ.λ.π. ώστε μέσα από μια συνθετική διαδικασία να οικοδομήσει κριτικά την εικόνα μιας ιστορικής εποχής, αλλά ταυτόχρονα να δει και με μια άλλη ματιά την δική του εποχή στην οποία ζει. Σ' αυτή την διαδικασία, σημαντική συμβολή μπορεί να έχουν οι ειδικοί επιστήμονες ή οι σχετικοί με το θέμα καθηγητές, που πιθανόν να κληθούν να δώσουν τα φώτα τους για κάθε επιμέρους θέμα. 'Ετσι, καλλιεργείται στο σχολείο η διεπιστημονική συνεργασία και ένα περιβάλλον μάθησης που ελκύει τον μαθητή, δίνοντάς του άλλου είδους βιώματα και ερεθίσματα.

Η διαθεματικότητα, μέσα από όσα σύντομα εκτέθηκαν, είναι φανερό ότι μας οδηγεί σε μια νέα ολιστική προσέγγιση της γνώσης και ταυτόχρονα οδηγεί τον μαθητή να την συνδέσει με την ίδια την ζωή. 'Ετσι, η κατακερματισμένη γνώση που αποκτήθηκε με την ανάλυση και την εξειδίκευση, μέσα από μια συνθετική και βιωματική διαδικασία ενοποιείται στην ψυχή και το μυαλό των μαθητών.

Πέρα όμως από την γνώση, υπάρχει μια εξίσου σημαντική ωφέλεια για τους μαθητές από την διαθεματική προσέγγιση της γνώσης. Με το μοντέλο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας και των σχεδίων εργασίας οι μαθητές μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν, ασκούνται στη συνεργασία για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, γίνονται πιο κοινωνικοί και αποκτούν συναισθηματικές δεξιότητες, όπως η υπομονή, η συνεργατικότητα, η κατανόηση κ.ά..

Είναι λοιπόν αυτή η νέα συνθετική προσέγγιση της γνώσης μια αναγκαιότητα στη σημερινή εποχή, κυρίως αν λάβουμε υπόψη τον κατατεμαχισμό που υπάρχει σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής. Η τρομακτική εξειδίκευση που επήλθε με την ανάπτυξη των επιστημών τον 20ο αιώνα βοήθησε μεν στην κατανόηση των επιμέρους στοιχείων που απαρτίζουν τον κόσμο μας, αλλά ταυτόχρονα οδήγησε και σε έναν κατακερματισμό της γνώσης και στην απώλεια της ενότητας των πραγμάτων. Η ενοποίηση της γνώσης και των επιστημονικών θεωριών είναι λοιπόν ένα αίτημα της εποχής μας που τίθεται ολοένα και με μεγαλύτερη ένταση, γι’ αυτό και ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης θα πρέπει να γίνει μέσα σ’ αυτό το πνεύμα.

Ημερομηνία καταχώρησης: 22.3.2007