Το άρθρο 16 και η γύμνια του εκπαιδευτικού συστήματος

Πέμπτη, 18 Ιανουάριος 2007 19:00

του Κίμωνα Θεοδωρόπουλου

Από την αρχαιότητα ο όρος «παιδεία» υποδήλωνε «την ανατροφή των παιδιών, την πνευματική και ηθική αγωγή, τη διαμόρφωση του πολιτισμού και της πνευματικότητας ενός έθνους, ενός λαού ή μιας κοινωνικής ομάδας, κτλ». Σύμφωνα δε με την παράγραφο 2 του άρθρου 16 του Συντάγματος του 1985, «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες».

Από τους παραπάνω ορισμούς, αλλά και από την κοινή πείρα όλων μας, προκύπτει ότι η παιδεία συνδέεται άμεσα με όλες αυτές τις ενέργειες μέσω των οποίων η κοινωνία διαπλάθει τα μέλη της σε ώριμες, ελεύθερες και ανεξάρτητες προσωπικότητες, έτοιμες και πρόθυμες να εργαστούν για την ανάπτυξη του ατόμου και την εναρμονισμένη λειτουργία του κοινωνικού συνόλου. Εξαιτίας του ρόλου αυτού, θα περίμενε κανείς στον τομέα της παιδείας να υπάρχει σύγκλιση των απόψεων όλων των κοινωνικών και πολιτικών ομάδων, και σύμπνοια στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων που ανακύπτουν κάθε φορά.

Αν, όμως, ρίξει κανείς μια ματιά σ' αυτά που συμβαίνουν στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, θα διαπιστώσει μια εντελώς διαφορετική κατάσταση. Τα πάντα τρέχουν με ανεξέλεγκτη ταχύτητα, προς ασυντόνιστες μεταξύ τους κατευθύνσεις, και το εκπαιδευτικό σύστημα μοιάζει να έχει φτάσει σε μια κατάσταση καθολικής αποδιοργάνωσης. Πολλά είναι τα γεγονότα που τεκμηριώνουν αυτή την άποψη.

Πορείες σπουδαστών στα κέντρα των μεγάλων πόλεων, που διακόπτουν επανειλημμένα την "ομαλή" ροή της καθημερινότητας. Βίαια επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης από τους "γνωστούς - αγνώστους" κουκουλοφόρους. Αποκλεισμοί του Υπουργείου Παιδείας και της Βουλής. Καταλήψεις σχολείων και πανεπιστημιακών τμημάτων. Απεργίες εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων. Χαμένες εξεταστικές. Χαμένα εργαστήρια. Χαμένα εξάμηνα. Ατέλειωτες συζητήσεις και αναλύσεις στα παράθυρα της τηλεόρασης, και πληθώρα άρθρων στον καθημερινό τύπο.

Τα εξωτερικά αυτά συμπτώματα αποκαλύπτουν τα χρόνια προβλήματα από τα οποία μαστίζεται το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Γενικός αποπροσανατολισμός. Άδειες αίθουσες διδασκαλίας. Βαρεμάρα και βόλεμα από εκπαιδευτικούς και σπουδαστές. Καθηγητές που απουσιάζουν από τα ακαδημαϊκά τους καθήκοντα. Απαρχαιωμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες, προγράμματα σπουδών και κανονισμοί σπουδών. Αντίσταση στις αλλαγές και στην εναρμόνιση με τα πορίσματα των τελευταίων επιστημονικών ανακαλύψεων. Έλλειψη οράματος για την ανάπτυξη και την καλλιέργεια ανώτερων ιδανικών. Μοναδικός σκοπός της εκπαίδευσης η επαγγελματική αποκατάσταση. Βία στις σχέσεις μεταξύ των μαθητών/σπουδαστών, αλλά και μεταξύ σπουδαστών και διοίκησης. Ακατάλληλες εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις. Πραγματοποίηση μαθημάτων σε μεγάλα αμφιθέατρα, που εμποδίζουν το δημιουργικό διάλογο μεταξύ καθηγητών και σπουδαστών. Ανεπαρκείς βιβλιοθήκες. Παράλογο σύστημα προμήθειας των βιβλίων από τους σπουδαστές. Εργαστήρια χωρίς σύγχρονο εξοπλισμό. Ανορθολογική κατανομή των δημόσιων δαπανών για την παιδεία, και κατασπατάληση των χρηματοδοτήσεων από ευρωπαϊκά προγράμματα. Έλλειψη προγραμματισμού στη λειτουργία των ιδρυμάτων και ιδιαίτερα στη δημιουργία νέων τμημάτων. Εγκλωβισμός των εκπαιδευτικών στον αγώνα για την αναρρίχησή τους στην ακαδημαϊκή και διοικητική ιεραρχία και στη συγγραφή εργασιών για τον εμπλουτισμό του βιογραφικού τους. Εργασίες και διδακτορικά επί πληρωμή. Γραφειοκρατικές διαδικασίες και δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία στη διοίκηση των ιδρυμάτων. Αυταρχική συμπεριφορά της κεντρικής διοίκησης. Έλλειψη αυτονομίας. Τακτοποίηση των «ημετέρων» σε μόνιμες θέσεις του δημοσίου. Κλίκες και συντεχνίες, ακαδημαϊκές, επαγγελματικές, σπουδαστικές και κομματικές. Κομματικοποίηση των διαδικασιών λήψης σημαντικών αποφάσεων. Αιώνιοι φοιτητές. Άσυλο που δεν προστατεύει τα σχολεία και τα πανεπιστήμια από βανδαλισμούς. Πτυχία χωρίς αντίκρισμα. Άνεργοι πτυχιούχοι.

Όχι ότι δεν υπάρχει και η άλλη πλευρά, η καλή πλευρά, η δημιουργική και ελπιδοφόρα πλευρά. Πάντα υπάρχει η άλλη πλευρά. Αυτή, όμως, στηρίζεται στην ατομική πρωτοβουλία κάποιων λίγων σπουδαστών και καθηγητών, και δεν αποτελεί το γενικό κανόνα.

Στο ερώτημα δε ποιος φταίει, και τι γίνεται για όλα αυτά, η απάντηση είναι πάντα η ίδια: φταίνε συγκεκριμένες ομάδες πολιτικού χαρακτήρα που υποκινούν τους σπουδαστές, και όσοι φοβούνται τη διαδικασία αξιολόγησης. Φταίνε οι μαθητές και οι σπουδαστές που κάνουν καταλήψεις για να «λουφάρουν». Τα πράγματα άλλωστε δεν είναι τόσο άσχημα, οι αντιδράσεις των σπουδαστών είναι χωρίς ουσιαστικό λόγο. Αρκεί να επιτρέψουμε την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, να περιορίσουμε τους ‘αιώνιους φοιτητές’, να δώσουμε λίγα χρήματα παραπάνω, να αλλάξουμε λίγο τον κανονισμό σπουδών, να εναρμονιστούμε με τις αρχές της διακήρυξης της Μπολώνια ή της όποιας άλλης διακήρυξης, και όλα θα τακτοποιηθούν.

Όσο για τους στόχους, αυτοί μοιάζουν να είναι προφανείς: Η παιδεία είναι ένα αγαθό στο οποίο όλοι πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης. Η δημόσια παιδεία χρειάζεται αναβάθμιση, αυτονομία, διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, ακαδημαϊκή και παιδαγωγική ελευθερία, δημοκρατική διακυβέρνηση των ιδρυμάτων, αύξηση χρηματοδότησης, ταχύτητα και ευελιξία στη λήψη αποφάσεων και στην εφαρμογή τους, προσαρμογή στα ευρήματα της ψυχολογίας. Ακόμα, πρέπει να αξιοποιεί τις έμφυτες κλίσεις κάθε μαθητή, να καλλιεργεί τη συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη, να αναπτύσσει την ικανότητά του για αυτογνωσία και αυτοέλεγχο, και να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε μαθητή, αφού ο κάθε άνθρωπος είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα, που λειτουργεί με το δικό της πάντα ρυθμό. Τέλος, η παιδεία δεν μπορεί να προχωρήσει με περιορισμούς κανενός είδους, άρα αποκλείοντας και την όποια ιδιωτική πρωτοβουλία σ’ αυτό τον τομέα.

Όμως, όλες αυτές οι διαπιστώσεις φαίνεται πως δεν αρκούν για να οδηγηθούμε σε κάποια λύση. Ίσως επειδή δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα του προβλήματος, και το ρόλο της παιδείας στα πλαίσια του κοινωνικού συνόλου. Ίσως επειδή δεν έχουμε κατανοήσει σε βάθος ότι η Κοινωνία είναι ένα Μοναδικό και Ενιαίο Σύνολο, που απαρτίζεται από διάφορα όργανα, ακριβώς όπως το ανθρώπινο σώμα. Όταν ένα όργανο δυσλειτουργεί, όλο το Σώμα της Κοινωνίας πάσχει, και τα συμπτώματα της αρρώστιας μπορεί να εμφανιστούν σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την παιδεία σήμερα. Η Παιδεία είναι ένα όργανο αναγκαίο για την ομαλή, αρμονική και ισόρροπη λειτουργία και ανάπτυξη του Ατόμου και της Κοινωνίας. Αυτό το όργανο νοσεί, είναι δε απαραίτητο να εντοπίσουμε τα βαθύτερα αίτια της νόσου, και να μην περιοριζόμαστε στην προσπάθεια καταστολής κάποιων εξωτερικών συμπτωμάτων. Η ιατρική, άλλωστε, μας διδάσκει πως αυτού του είδους η αντιμετώπιση οδηγεί τη νόσο ακόμα πιο βαθιά, σε πιο λεπτοφυή στρώματα του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου.

Η συσσώρευση στο συλλογικό ασυνείδητο της κοινωνίας, εγκλωβισμένων δυνάμεων από πράγματα που δεν έγιναν ή που γίνονται με λανθασμένο τρόπο, δημιουργεί πιέσεις που εξωτερικεύονται εκεί που οι αντιστάσεις είναι μικρότερες, προκαλώντας κοινωνικές εκρήξεις. Οι νέοι άνθρωποι, ως ευαίσθητοι δέκτες των εσωτερικών καταστάσεων, είναι οι πρώτοι που εκδηλώνουν εξωτερικά τα προβλήματα, και γι’ αυτό η Πολιτεία οφείλει να τους ακούει με πολλή προσοχή. Γι’ αυτό άλλωστε κατεβαίνουν στους δρόμους - όχι για να διασκεδάσουν, αλλά για να μας κάνουν, όλους εμάς τους «μεγάλους», να καταλάβουμε πως κάτι πάει στραβά.

Αλλά οι μαθητές/σπουδαστές δεν κατεβαίνουν στους δρόμους μόνον για τα προβλήματα της παιδείας. Η Παιδεία δεν είναι το μόνο όργανο του Σώματος της Κοινωνίας που νοσεί. Στον ίδιο βαθμό πάσχουν και η Υγεία, η Εργασία, η Ασφάλεια, η Δικαιοσύνη, το Περιβάλλον και άλλα. Όλοι αυτοί οι τομείς αφορούν θεμελιώδη και απαράγραπτα δικαιώματα των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων, τα οποία πρέπει να προστατεύονται και να προάγονται σύμφωνα με τα εκάστοτε πορίσματα της επιστήμης. Ο ρόλος της Πολιτείας είναι να διασφαλίζει ακριβώς αυτό, χρησιμοποιώντας κατ’ αρχήν το όργανο της Παιδείας.

Ρόλος της Παιδείας δεν είναι μόνον η παραγωγή επαγγελματιών, οι οποίοι μπορούν άριστα να εκπαιδεύονται σε απλές επαγγελματικές σχολές. Ρόλος της είναι η καλλιέργεια ατόμων και ομάδων που θα μπορέσουν να κτίσουν μια Κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι θα ζουν με ασφάλεια και σιγουριά, έχοντας σαν στόχο την Αληθινή Ευτυχία και Ευημερία, την Καθολική Δικαιοσύνη και Ελευθερία, τη Βαθιά Υγεία και Πνευματικότητα, την Ανώτερη Ηθική και Συνειδητότητα, την Έμπρακτη Αγάπη και Αμοιβαιότητα, την Εργασία υπέρ της Ενότητας και της Γνώσης, τη βελτίωση των συνθηκών της Ζωής, και το σεβασμό του Περιβάλλοντος.

Πόσοι από τους παραπάνω στόχους βρίσκονται σήμερα μέσα στα προγράμματα σπουδών των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μας; Πόσο υποφέρει η Ανθρωπότητα από την απουσία αυτών των ιδανικών στη καθημερινή μας ζωή!

Στο βαθμό που αυτός ο Ρόλος δεν εκπληρώνεται, θα βιώνουμε ατομικά και συλλογικά μια Ουσιαστική Έλλειψη, η οποία κάθε τόσο θα εκδηλώνεται εξωτερικά με μια ποικιλία αντιδράσεων και ξεσπασμάτων. Γι’ αυτό οφείλουμε να συναισθανθούμε την τραγικότητα της κατάστασης στην οποία έχουμε περιέλθει, και να εργαστούμε για να απαγκιστρωθούμε από την Αδράνεια, την Αρρώστια, την Τύφλωση, την Παραλυσία, το Σκότος και τη Ψευδαίσθηση μέσα στα οποία ζούμε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ο καθένας μας. Αλλά γι’ αυτό χρειάζεται πρώτα απ’ όλα μια Παιδεία με Όραμα για το Άτομο και την Κοινωνία.

Οι πρόσφατες αντιδράσεις μπορεί να είναι πρόδρομοι πολύ πιο έντονων γεγονότων που θα επακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια σε παγκόσμια κλίμακα, αν κάτι δεν γίνει άμεσα, από τον καθένα μας τώρα, στο πεδίο ευθύνης του καθενός.

Οι σχολές σταμάτησαν τη λειτουργία τους -μήπως θα έπρεπε και εμείς να σταματήσουμε και να προβληματισθούμε για το Σχολείο της Ζωής στο οποίο μαθητεύουμε, αλλά και για την Παιδεία που επιτρέπουμε στον εαυτό μας να δέχεται, αλλά και να προσφέρει στους άλλους;

Οι δρόμοι γέμισαν σπουδαστές -μήπως θα έπρεπε και εμείς να βγούμε στους Δρόμους της Ζωής και να διεκδικήσουμε τα χαμένα οράματά μας;

Ημερομηνία καταχώρησης: 18.1.2007