Πάντρεμα αρχαίας σοφίας και νέας γνώσης στην παιδεία: ουτοπία ή ανάγκη;

Σάββατο, 25 Νοέμβριος 2006 18:58

της Ελένης Φράγκου

Ημερομηνία καταχώρησης: 25.11.2006

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος από τους ειδικούς σε θέματα εκπαίδευσης για την ανάγκη να προσανατολιστεί το σχολείο προς τρόπους μάθησης διαφορετικούς από τους καθιερωμένους, τους οποίους οι σημερινοί ενήλικες έχουμε βιώσει στη σχολική μας ζωή. Κι αυτό γιατί αποδείχθηκε, ότι οι τρόποι αυτοί συχνά οδηγούσαν σε στείρα αποστήθιση, σε αδυναμία του μαθητή να συνθέσει τις πολλές πληροφορίες για την εξαγωγή συμπερασμάτων, σε απέχθεια προς την μάθηση, σε τυποποιημένη σκέψη, σε αλλοτρίωση τελικά του ατόμου.

Οι "διαφορετικοί", οι "νέοι" αυτοί τρόποι εκπαίδευσης, για τους οποίους πολύ μελάνι χύνεται σε επιστημονικά περιοδικά και συγγράμματα, βασίζονται στην πραγματικότητα στην αρχαία Σοφία, σε τρόπους προσέγγισης της γνώσης και της ζωής λησμονημένους μέσα στην πάροδο των αιώνων. Η "δια βίου" και η "αυτόνομη" μάθηση παραπέμπουν έτσι στο Γηράσκω δ' αεί πολλά διδασκόμενος του Σόλωνα. Η προσπάθεια να μάθει ο κάθε μαθητής να αξιολογεί ο ίδιος τις επιδόσεις του, αλλά και να παρατηρεί την εσωτερική διαδικασία που ακολουθεί κατά την μάθηση, ώστε να βελτιώνει τον τρόπο εργασίας του, δεν είναι παρά πτυχές της Δελφικής επιγραφής ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ, ενώ η μετάδοση της γνώσης με τρόπο ευχάριστο παραπέμπει στο Πλατωνικό Παίζων, μη βία δίδασκε τους παίδας (*).

Στην αρχαία Σοφία περιλαμβάνεται και ο "Τροχός των λαθών", μια παράδοση των Ινδιάνων, η οποία δημοσιεύτηκε από τέσσερις Ελβετούς πανεπιστημιακούς δασκάλους σε άρθρο επιστημονικού περιοδικού για καθηγητές γερμανικής γλώσσας(**). Σύμφωνα με τους ειδικούς αυτούς, προϋπόθεση για αυτόνομη μάθηση είναι η υγιής εσωτερική μας στάση απέναντι στα λάθη μας. Το λάθος θεωρείται αυτονόητη προϋπόθεση στον δρόμο προς την γνώση, αποφορτίζεται από κάθε ηθικιστικό περιεχόμενο και αποσυνδέεται από εξωτερικούς παράγοντες -τους άλλους και την γνώμη τους, καθώς ο καθένας μας καλείται να αυτοεκπαιδευτεί μέσα από το "δικό του" λάθος.

Η ινδιάνικη Παράδοση, λοιπόν, όχι μόνο δεν αντιμετωπίζει το λάθος σαν κάτι το κακό, σαν κάτι που συνδέεται με ενοχή και τιμωρία, αλλά θεωρεί τον "Τροχό των λαθών" θεμελιώδη κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης εξέλιξης και μάλιστα μια από τις πρωταρχικές κινητήριες δυνάμεις του ίδιου του "Τροχού της Ζωής": όποιος δεν κάνει λάθη δεν μαθαίνει και όποιος δεν μαθαίνει δεν ζει! Πόσο παράδοξο θα ακουγόταν αυτό στ' αυτιά πολλών μαθητών που δεν συμμετέχουν στο μάθημα από φόβο μην κάνουν λάθος ή φροντίζουν να τους "ελέγχει" κάποιος "σοφότερος"(;) τις εργασίες του σπιτιού, ώστε να δείξουν ένα "τέλειο" γραπτό την άλλη μέρα στον δάσκαλο!

Ο "Τροχός των λαθών" παριστάνεται σχηματικά σαν κύκλος, που περιγράφει την ψυχολογική προσέγγιση του λάθους από το άτομο. Στο σημείο που αντιστοιχεί στον Νότο, όπου θεωρείται ότι βρίσκεται το σημείο εκκίνησης, εντοπίζεται η συναισθηματική ωριμότητα του ατόμου να τολμά να δρα, γνωρίζοντας ότι μπορεί να κάνει λάθος. Το δεύτερο σημείο βρίσκεται στον Βορρά, στην κορυφή του κύκλου-τροχού, όπου το άτομο έχει την διανοητική ευελιξία να μαθαίνει από τα λάθη του, αφού βεβαίως τα παραδεχτεί. Το επόμενο βήμα εντοπίζεται στην Δύση και είναι η σοφία να μαθαίνει κανείς από τα λάθη των άλλων. Ως τέταρτος και τελευταίος σταθμός της πορείας αναφέρεται η πνευματικότητα, που έγκειται στο να αναλαμβάνει κανείς τις ευθύνες που προκύπτουν από τα λάθη, και βρίσκεται στην Ανατολή. 'Eτσι, σκιαγραφείται μια πορεία ατομικής και συλλογικής εξέλιξης που στηρίζεται στην δράση, στην συμφιλίωση με τα λάθη, στον "διάλογο" μ' αυτά και στην βούληση του ανθρώπου να προβεί στις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις, όταν τα κατανοήσει.

Κι ενώ Αρχαίες Αλήθειες επανεξετάζονται και επαναξιολογούνται στα πλαίσια της Παιδείας -και όχι μόνο, συμβαίνει στην εποχή και μια ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Αυτή οδηγεί σε πολλές και σημαντικές ανακαλύψεις, τις οποίες πολύ δύσκολα μπορεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος να παρακολουθήσει και να αξιοποιήσει με τις δεξιότητες που αποκτά μέσα στο τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα. Αν οι Αλήθειες αυτές εφαρμόζονταν σε βάθος και σε έκταση, θα βοηθούσαν πολύ την διαδικασία της μάθησης και θα αποδεικνύονταν απαραίτητες, όμως όχι αρκετές για τα σημερινά δεδομένα. "Χωρίς μια νέα και εντελώς διαφορετική προσέγγιση στο πρόβλημα της ανθρώπινης εκπαίδευσης, η νευρική κατάρρευση», που αντιπροσωπεύει μεγάλο ποσοστό των ασθενειών του σύγχρονου κόσμου, "θα ακολουθήσει τον νόμο του ντόμινο, δημιουργώντας ένα είδος αλυσιδωτών αντιδράσεων, μια παγκόσμια επιδημία" (ΟΔΟΔΕΙΚΤΕΣ, τεύχος 4, σελ. 75).

Χρειάζονται λοιπόν ριζικές αλλαγές, ίσως ένας αποτελεσματικός συνδυασμός της Αρχαίας (και όχι μόνο) Σοφίας και των σύγχρονων πορισμάτων της Επιστήμης, για να αποτινάξει η Εκπαίδευση το βάρος μιας χρόνιας κόπωσης που ταλαιπωρεί όλους τους εμπλεκόμενους -και κατ' επέκταση όλη την κοινωνία- και να μπορέσει να ξαναγεννηθεί. Ίσως τότε οι άνθρωποι να επανακτήσουμε σιγά - σιγά την ικανότητα να μαθαίνουμε, να εφαρμόζουμε και να εξελισσόμαστε, δηλαδή να προοδεύουμε απλά, φυσικά και ουσιαστικά, με αγάπη για την Γνώση.

(*) Παίζοντας, κι όχι με βία δίδασκε τα παιδιά. Παπαθανασίου: Απάνθισμα Σοφίας. Αθήνα 1987: Πύρινος Κόσμος
(**) Kunzle / Muller / Thurnherr / Wertenschlag: Autonomie in der Lehrerpersonenfortbildung. Περιοδικό: Fremdsprache Deutsch Sondernummer 1996, 50 - 56