Σε κίνδυνο το πεπρωμένο του Θεού και του Κόσμου...

Πέμπτη, 19 Απρίλιος 2007 13:05

Η εποχή μας από πολλούς και από πολλές πλευρές χαρακτηρίζεται σαν μεταβατική ή σαν εποχή μεταβάσεων. Η μετάβαση, συνήθως, μπορεί να σημαίνει ένα τέλος που συναντά μια αρχή είτε στην κυκλική διαδοχή του χρόνου και των γεγονότων είτε στην σπειροειδή εξέλιξή τους είτε τελικά στην ανοικτή μορφή της κίνησης που δεν υποχρεώνεται από καμία συνθήκη να περνά από τα ίδια σημεία. Η μετάβαση χαρακτηρίζει τον άνθρωπο και τις δραστηριότητες σαν άτομο, σαν συλλογικότητα, σαν κοινωνικό σύστημα και σαν ανθρωπότητα. Μια από τις βασικές εκφράσεις του ανθρώπινου πνεύματος είναι και εκείνη που περιλαμβάνει την σχέση του με το Θείο, το Ανώτερο γενικότερα. Μέσα στην αναγκαστική πορεία των μεταβάσεων περιλαμβάνεται και η σχέση αυτή, που θα πρέπει να βρει το νέο της περιεχόμενο προκειμένου να συμβαδίζει με την εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Περιεχόμενο της σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό δεν είναι υποχρεωτικά η θρησκευτικότητα, αλλά μερικές φορές ούτε η πνευματικότητα, καθώς είναι δύσκολο να χαρακτηρίζει κανείς αυτή την μύχια σχέση της μέθεξης και της τελικής Επανενσωμάτωσης στο Χριστικό σώμα. Ωστόσο αυτή η σχέση πρέπει να αναθεωρηθεί μέσα από την μετάβαση προκειμένου να βρει το σωστό περιεχόμενό της. Μια άποψη για την σχέση του ανθρώπου με τον Θεό περιγράφει και ο Γερμανός φιλόσοφος Χάμπερμας στον προβληματισμό του για την επικείμενη μετάβαση:

"...Και μάλιστα πρόκειται για την αποφασιστική εκείνη στιγμή της δημιουργίας του πρώτου Αδάμ, όταν θεωρείται ότι ολοκληρώνεται η εποχή της ιδανικής δημιουργίας - που διεκπεραιώθηκε βεβαίως, όπως και η κίνηση της εγελιανής «λογικής», μόνον εντός του θεϊκού πνεύματος. Για να μπορέσει ο Θεός να δει την ελευθερία του να επιβεβαιώνεται μέσω ενός alter ego, υποχρεώνεται να περιορίσει αυτήν ακριβώς την ελευθερία. Συγκεκριμένα εξοπλίζει τον Αδάμ-Κάδμον με την απεριόριστη ελευθερία του Αγαθού και του Κακού, αναλαμβάνοντας έτσι το ρίσκο να κάνει ο Αδάμ εσφαλμένη χρήση αυτής της δωρεάς, να αμαρτήσει και να συμπαρασύρει μαζί του στον άβυσσο την ιδεατή Δημιουργία ως όλον. Μ’ αυτό τον τρόπο θα γκρέμιζε και τον ίδιο τον Θεό από τον θρόνο του. Όπως γνωρίζουμε, αυτό το GAU[GT1] , αυτό το μέγιστο υπό αναμονή ατύχημα, συνέβη. Η αφήγηση αυτή επιλύει το πρόβλημα της θεοδικίας, έχει όμως ως τίμημα ότι με την πρώτη εκείνη φρικτή πράξη ελευθερίας ξεκινά μια νέα εποχή στην ιστορία του κόσμου, δηλαδή λαμβάνει χώραν η έναρξη της ιστορίας της οικουμένης. Στην δεύτερη αυτή περίοδο της ιστορίας του κόσμου, ο ίδιος ο ταπεινωμένος Θεός βρίσκεται υποχρεωμένος να περιμένει τη λύτρωση, καθώς η ανθρωπότητα φορτώθηκε στους ώμους της το βάρος της ανάστασης της πεπτωκυίας φύσης.

Τούτος ο μύθος -γι' αυτό άλλωστε είναι κάτι παραπάνω από απλός μύθος- φωτίζει δύο όψεις της ανθρώπινης ελευθερίας: τη διυποκειμενική συγκρότηση της αυτονομίας και το νόημα της αυτοδέσμευσης της αυθαιρεσίας σύμφωνα με κανόνες που ισχύουν χωρίς προϋποθέσεις.

Η δημιουργία του πρώτου ανθρώπου μπορεί να έχει την καταστροφική αυτή συνέπεια ότι η δημιουργία, η οποία έχει τρόπον τινά ήδη ολοκληρωθεί in mente, υποχρεώνεται να αρχίσει ιστορικά και πάλι απ’ την αρχή, μόνον επειδή κανένα υποκείμενο, ούτε και ο Θεός ο ίδιος, δεν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος αν δεν αναγνωριστεί ως ελεύθερος από ένα τουλάχιστον άλλο υποκείμενο - επομένως από κάποιον που είναι ελεύθερος υπό την ίδια έννοια (κι έχει και αυτός με τη σειρά του ανάγκη από αμοιβαία αναγνώριση). Κανείς δεν μπορεί να απολαύει της ελευθερίας μόνο για τον εαυτό του ή εις βάρος κάποιου άλλου. Γι’ αυτό και η ελευθερία δεν μπορεί να νοείται μόνον αρνητικά, ως απουσία εξαναγκασμού. Η ελευθερία υπό την διυποκειμενική της έννοια διακρίνεται από την ελευθερία του μεμονωμένου απομονωμένου ανθρώπου να αυθαιρετεί. Κανείς δεν είναι ελεύθερος όσο δεν είναι όλοι ελεύθεροι. Η δεύτερη όψη του απροϋπόθετου του ηθικού δέοντος τονίζεται καθώς, με το Αγαθό και το Κακό, τα οποία καταλογίζουν το ένα στο άλλο αλλήλους τα υποκείμενα που δρουν ιστορικά, τίθεται ταυτόχρονα σε κίνδυνο το πεπρωμένο του Θεού και του Κόσμου στο σύνολό του. Οι άνθρωποι αισθάνονται το άχθος του κατηγορικού δέοντος στην υπεράνθρωπη ευθύνη που έχουν ως προς μία αντίστροφη ιστορία της σωτηρίας. Έχοντας αναγορευτεί αυτουργοί μιας κοσμοϊστορίας που είναι με τέτοιον τρόπο επιβαρυμένη, καθίστανται και υπόλογοι ενώπιόν της σαν να δικάζονταν ενώπιον ενός οικουμενικού δικαστηρίου, που βρίσκεται με αδυσώπητο τρόπο πέρα από την εξουσία τους".

.....................................

Jurgen Habermas, Η εποχή των μεταβάσεων, Εκδόσεις Scripta, Αθήνα 2006, Κεφάλαιο VII Ιερουσαλήμ, Αθήνα και Ρώμη).

Ημερομηνία καταχώρησης: 19.4.2007