(Παρουσίαση της μόνιμης έκθεσης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης) (1)

Αρχαία Ελλάδα είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον ελληνόφωνο κόσμο κατά την περίοδο της Αρχαιότητας (2). Αναφέρεται όχι μόνο στο έδαφος του σύγχρονου ελληνικού κράτους, αλλά και σε εκείνες τις περιοχές που εγκαταστάθηκαν στους αρχαίους χρόνους ελληνόφωνοι πληθυσμοί, όπως η Κύπρος, η Ιωνία (σημερινά δυτικά παράλια της Τουρκίας), η Σικελία και η νότια Ιταλία (γνωστή ως Μεγάλη Ελλάδα), και των διεσπαρμένων ελληνικών εγκαταστάσεων στις ακτές όλης της Μεσογείου.

Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν μια πληθώρα θεών, θεοτήτων και ηρώων (3). Είχαν την αντίληψη μίας πολλαπλότητας θείων δυνάμεων, την αντίληψη ότι το Θείον υπάρχει σε πολλές και διαφορετικές οντότητες και μορφές. Στην πραγματικότητα δεν είχαν κάποιο συγκεκριμένο δωδεκάθεο, αλλά υπήρχαν μεγάλοι και μικρότεροι θεοί και άλλοι, που λατρεύονταν τοπικά.

Π.χ. ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Άρης ήταν οι  “μεγαλύτεροι” θεοί, ενώ ο Διόνυσος ήταν “μικρότερος” θεός.

Οι «μύθοι προέλευσης» ή οι «μύθοι δημιουργίας» αποτελούσαν μια προσπάθεια να γίνει κατανοητός ο κόσμος και να εξηγηθεί η προέλευσή του με απλούς όρους.

Τα ευρήματα στην Μινωική Κρήτη και στις Μυκήνες βοήθησαν στην επίλυση πολλών ερωτημάτων που προέκυπταν από τα ομηρικά έπη και έδωσαν αρχαιολογικές αποδείξεις για πολλές από τις μυθολογικές λεπτομέρειες που αφορούν στους Θεούς και τους ήρωες.

 Η Ελληνική μυθολογία απεικονίστηκε επίσης σε  ένα τεράστιο αριθμό από χειροποίητα αντικείμενα, τα οποία εξακολουθούν να έρχονται στο φως, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών.

 Τα γεωμετρικά σχέδια στην αγγειοπλαστική απεικονίζουν σκηνές από τον τρωικό κύκλο, καθώς επίσης και τις περιπέτειες ηρώων. Στην αρχαϊκή, κλασσική και ελληνιστική περίοδο, οι ομηρικές και διάφορες άλλες μυθολογικές σκηνές συμπληρώνουν τα υπάρχοντα γραπτά στοιχεία.

Οι σύγχρονοι μελετητές ανατρέχοντας στα αποτελέσματα των ανασκαφών, τα αντιπαραβάλλουν με την Αρχαιοελληνική μυθολογία και λογοτεχνία, σε μία προσπάθεια να κατανοήσουν τους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την καθημερινή ζωή στην αρχαιότητα.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης οργάνωσε στον 4^ο όροφό του μόνιμη έκθεση με τίτλο: 

 “Σκηνές από την καθημερινή ζωή στην αρχαιότητα”, που έρχεται να καλύψει ένα κενό που υπήρχε μέχρι τώρα στην αντίληψη του μη εξειδικευμένου επισκέπτη. Πρόκειται για ένα εικονικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, που ξεκινά από τον κόσμο των θεών και των ηρώων, περνά από το βασίλειο του Έρωτα,  παρακολουθεί τις δραστηριότητες απλών γυναικών και ανδρών στον ιδιωτικό και τον δημόσιο χώρο, εξερευνά τις θρησκευτικές συνήθειες των ανθρώπων, και καταλήγει στο βασίλειο του κάτω κόσμου.

Σε ένα περιβάλλον εικαστικά άρτιο, αξιοποιώντας τελευταίου τύπου τεχνογνωσία και τεχνολογία, έτσι που να κρατά άγρυπνο το ενδιαφέρον του επισκέπτη κάθε ηλικίας, με  τρόπο που δεν υπολείπεται σε τίποτε των σύγχρονων μουσείων  ανά τον κόσμο, ζωντανεύει η καθημερινότητα των αρχαίων μας προγόνων.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν σε θεούς, οι οποίοι μολονότι ήταν αθάνατοι, ήταν ανθρωπομορφικοί και είχαν τις ίδιες ανάγκες, επιθυμίες και ελαττώματα με τους ανθρώπους. Προς τιμήν τους τελούσαν θρησκευτικές εορτές, διεξήγαν αθλητικούς αγώνες και τους προσέφεραν αναθήματα και θυσίες. Οι θυσίες τελούνταν σε βωμό μπροστά στο ιερό του θεού, όπου οι συμμετέχοντες προσέφεραν μέρος του θυσιαζόμενου ζώου, ενώ κατανάλωναν το υπόλοιπο.

Ο Έρως, που στην Αθήνα συλλατρευόταν με την Αφροδίτη, ενώ στις Θεσπιές λατρευόταν ως θεός της γονιμότητας, περιγράφεται ως ο ομορφότερος θεός, που παραλύει το κορμί και δαμάζει τον νου και τη φρόνηση θεών και ανθρώπων.

Φιλοσοφικά (4), ο Έρως αναζητά την ολοκλήρωση μέσα από πνευματικές δραστηριότητες, που τον οδηγούν στην κατάκτηση της γνώσης και, συνεπώς, στην κατάκτηση της υπέρτατης ομορφιάς, που είναι αιώνια και άφθαρτη.

Από την σκοπιά της Κοσμογονίας (5) ο Έρως είναι μία γενεσιουργός  δύναμη, που ξεπήδησε από το αρχέγονο Χάος και προσωποποιεί την ακαταμάχητη έλξη που ενώνει τα έμβια όντα και τα ωθεί στη δημιουργία.

Δεν έχουμε ενδείξεις ότι στην αρχαιότητα ο γάμος ήταν κατάληξη ερωτικής έλξης, αντιθέτως, όταν η γυναίκα γινόταν 14 ετών, ο πατέρας της, χωρίς να ζητά την έγκρισή της, επέλεγε τον γαμπρό, ο οποίος συχνά είχε  την διπλάσια ηλικία. Γινόταν μία προφορική συμφωνία ανάμεσα στον πατέρα της νύφης και τον γαμπρό, που σφραγιζόταν με χειραψία. Κανονιζόταν η προίκα, η οποία, σε περίπτωση διαζυγίου, επιστρεφόταν στην οικογένεια της νύφης.

Μετά τον γάμο, η γυναίκα περνούσε από την κυριότητα του πατέρα της σ’ αυτήν του συζύγου της.

Σκοπός του γάμου ήταν η γέννηση νόμιμων τέκνων- κατά προτίμηση αρρένων-που θα κληρονομούσαν την περιουσία.

Η ζωή της γυναίκας περιοριζόταν στον γυναικωνίτη, που ήταν συνήθως στον άνω όροφο της οικίας, επειδή οι άνδρες κρατώντας τις απομονωμένες θα προστάτευαν την τιμή τους και θα εγγυώνταν τη νομιμότητα των παιδιών τους.

Οι κύριες ασχολίες των “καθώς πρέπει“ γυναικών ήταν η ανατροφή των παιδιών, η υφαντική και άλλες οικιακές ασχολίες. Ελάχιστες ευκαιρίες είχαν για να βγουν από το σπίτι και αυτές ήταν για να φέρουν νερό από τις δημόσιες κρήνες, να συμμετάσχουν σε θρησκευτικές εορτές και να επισκεφθούν τάφους συγγενών.

Αντιθέτως, οι εταίρες, είχαν κάποιες ελευθερίες, συμμετείχαν σε συμπόσια και διαχειρίζονταν την περιουσία τους.

Η λέξη συμπόσιον σημαίνει κοινή οινοποσία, κατά τη διάρκεια ανεπίσημων συγκεντρώσεων αριστοκρατών φίλων, όπου προσφερόταν γεύμα, γίνονταν συζητήσεις πολιτικών και φιλοσοφικών θεμάτων, απήγγειλαν ποίηση και επιδίδονταν σε ερωτικά παιχνίδια.

Αρχικά, οι παριστάμενοι ήταν καθιστοί, αλλά μετά τον 7^ο π.Χ. αιώνα, υπό την επίδραση

 ανατολίτικων  συνηθειών, καθιερώθηκε το ανάκλιντρο με την ημι-ξαπλωτή θέση του σώματος.

Παρά την αραίωση όμως, συχνά οι παριστάμενοι στα συμπόσια κατέληγαν μεθυσμένοι να γυρίζουν στους δρόμους, τραγουδώντας.

Καθημερινή ασχολία των εφήβων και των νέων ήταν η άθληση στο Γυμνάσιο (που ονομαζόταν έτσι επειδή ασκούνταν γυμνοί) και στην Παλαίστρα, υπό την επίβλεψη δασκάλων. Στους χώρους αυτούς σύχναζαν  φιλόσοφοι και  μουσικοί, επειδή ο συνδυασμός σωματικής και πνευματικής άσκησης απέδιδε εύρωστους και ενάρετους πολίτες, ικανούς να εκπροσωπήσουν, ή να υπερασπιστούν την πόλη τους.

Οι ενήλικες άνδρες ασχολούνταν με την άθληση, με το κυνήγι και εξασκούνταν στις πολεμικές τεχνικές, ώστε να είναι πάντα ετοιμοπόλεμοι.

Κέντρο της πόλης ήταν η Αγορά, όπου οι έμποροι και οι τεχνίτες πουλούσαν τα αγαθά τους, γίνονταν θρησκευτικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις και αθλητικοί αγώνες. Από τον 5^ο π.Χ αιώνα εκεί συγκεντρώνονταν οι πολίτες για να συμμετάσχουν στη διακυβέρνηση της πόλης τους, να εκφράσουν τις απόψεις τους, να εκλέξουν αξιωματούχους ή να εξορίσουν τους ανεπιθύμητους.

Το ταφικό τελετουργικό περιελάμβανε ενταφιασμό ή καύση, που συνυπήρχαν ως πρακτικές από τον 8^ο έως τον 4^ο π.Χ. αιώνα. Η προτίμηση για τη μία ή την άλλη μέθοδο διέφερε κατά τόπους, ανάλογα με την κοινωνική θέση του νεκρού. Μία μαρμάρινη στήλη, συνήθως σηματοδοτούσε τον τάφο, τον οποίο επισκέπτονταν οι γυναίκες φέρνοντας προσφορές.

Αντιγόνη Πολίτου

(1) Στην Αρχαία Ελλάδα περιλαμβάνονται και οι Μινωίτες, παρ’ όλο που δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και είχαν δική τους γραφή.

(2) Wikipedia.

(3)Το δωδεκάθεο είναι έννοια που σχηματίστηκε από δυτικούς λόγιους τον 16ο-17ο αιώνα και έχει εμφανιστεί με διάφορες συνθέσεις ανάμεσα σε 14 θεούς.

(4) Συμπόσιο του Πλάτωνα.

(5) Θεογονία του Ησιόδου.

Στην πρώτη ταινία παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τη ζωή ενός άνδρα, του Λέοντα: τη γέννηση και τα παιδικά του χρόνια, την ενασχόλησή του με τον αθλητισμό, τη στρατιωτική του εκπαίδευση, τη συμμετοχή του στα κοινά, την προετοιμασία του γάμου του με την Μελίτη και, τέλος, την αναχώρησή του για τον πόλεμο.

Η δεύτερη ταινία εστιάζει στον θάνατο του πρωταγωνιστή με τους συγγενείς που τον κηδεύουν αποδίδοντάς του τιμές.