Το μεθυσμένο καράβι. Επιστολές: Οι επονομαζόμενες του Ορατικού PDF Εκτύπωση E-mail
Πολιτιστικά - Βιβλίο
Κυριακή, 23 Ιανουάριος 2011 16:01

Αρθούρ Ρεμπώ
Εκδόσεις "Ηριδανός", 2006

Ο ρόλος της ποίησης σε καιρούς που ο άνθρωπος ψάχνει λύσεις για την επιβίωσή του

Σε μια εποχή όπου το γήινο κλίμα δεν μας έχει δείξει ακόμη το μέγεθος του προβλήματός του και τις επιπτώσεις σε αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε ζωή πάνω στον πλανήτη γη, ο άνθρωπος ζει με την βεβαιότητα για την πατρότητα και την ιδιοκτησία της σκέψης του και των παραγώγων της που χαρακτηρίζουν την σύγχρονη πολιτική, κοινωνική, οικονομική και επιστημονική δραστηριότητα. Τίθεται εν προκειμένω το ζήτημα της σκέψης, επειδή αυτήν χρησιμοποιεί ο άνθρωπος στις συσκέψεις και συνδιασκέψεις και τις ποικιλόμορφες προσπάθειές του για την σωτηρία του πλανήτη, καθώς επίσης και το περιεχόμενο της έννοιας "ζωήʼ" όπως αυτή πρόκειται να διαμορφωθεί τα επόμενα χρόνια.

 Η σκέψη έχει βρεθεί σχεδόν πάντοτε στο επίκεντρο της ανθρώπινης διανόησης και φιλοσοφίας με πολλούς τρόπους, για παράδειγμα θα αναφέρω την Πραγματεία για την Διόρθωση του Νου του Σπινόζα (Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2002), Πραγματεία για την Ανθρώπινη Φύση, Βιβλίο Πρώτο Για την Νόηση Ντέιβιντ Χιουμ, (Εκδόσεις Πατάκη Αθήνα 2005) με καθοριστικό σημείο την διατύπωση του Καρτέσιου σκέπτομαι άρα υπάρχω, που στιγμάτισε αμετάκλητα την Δυτική διανόηση. Με την διατύπωσή του αυτή ο Καρτέσιος αποτύπωσε την σχέση ανάμεσα στην σκέψη και την ύπαρξη, που συνήθως δεν ξεχωρίζει από την ζωή. Μαζί με αυτά δεν πρέπει να παραλείψουμε όλη την σύγχρονη βιβλιογραφία περί της σκέψης βασισμένη κυρίως στις έρευνες της νευροεπιστήμης.

Επειδή το "σκέπτομαι άρα υπάρχω" έχει αποτελέσει μια βασική καμπή στην φιλοσοφία των νεότερων αιώνων, από τον Λόγο Περί της Μεθόδου του Καρτέσιου (Εκδόσεις Παπαζήση Αθήνα), έχει αυτόματα υιοθετηθεί η άποψη από όλους ότι επειδή υπάρχουμε αυτό είναι μια ένδειξη του ότι σκεφτόμαστε ή και αντίθετα επειδή σκεπτόμαστε άρα και υπάρχουμε.

Το ρήγμα στην ανθρώπινη αντίληψη την βασισμένη στην άποψη αυτή, δεν θα είναι το ενδεχόμενο να μην σκεφτόμαστε, αλλά οι συνέπειες αυτής της πραγματικότητας. Αν, δηλαδή, εφόσον σκέφτομαι υπάρχω, τότε όταν δεν σκέφτομαι δεν υπάρχω, που σημαίνει ότι η ικανότητα διεργασίας και παραγωγής σκέψεων είναι εκείνη που μας οδηγεί στην ύπαρξη ή όχι. Μια τέτοια συνθήκη μπορεί να ξεσηκώνει το αίσθημα περί της ύπαρξης, αλλά η εντιμότητα και η ειλικρίνεια θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν εκείνον που θεωρεί ότι μετέχει ή ότι θα ήθελε να μετέχει της ύπαρξης. Πίσω από όλα αυτά, εν τω μεταξύ διακρίνεται η βεβαιότητα ότι ο άνθρωπος εφόσον εμφανίζει κάποιες σκέψεις αυτό εξασφαλίζει και την ικανότητά του να σκέφτεται. Το πρόβλημα ωστόσο που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη κατάσταση δεν τελειώνει εδώ καθώς έρχεται ο ποιητής Αρθούρ Ρεμπώ να θέσει την επόμενη πτυχή του ζητήματος: "Είναι λάθος να λέμε: Εγώ σκέφτομαι: θα έπρεπε να λέμε: Κάποιος με την σκέψη μου σκέφτεται - Συγνώμη για το παιχνίδι με τις λέξεις. ΕΓΩ είναι ένας άλλος. ...

Διότι ΕΓΩ είναι ένας άλλος. Αν ο χαλκός ξυπνήσει σάλπιγγα δεν είναι καθόλου δικό του σφάλμα. Αυτό είναι για μένα πασιφανές: παραβρίσκομαι στην εκκόλαψη της σκέψης μου: την κοιτάω, την ακούω: ρίχνω μια δοξαριά: η συμφωνία ανασαλεύει στα βάθη ή ξεπηδά μονομιάς στη σκηνή. Η παγκόσμια διάνοια ανέκαθεν έριξε τις ιδέες της, φυσικά, οι άνθρωποι περιμάζευαν ένα μέρος αυτών των καρπών του εγκεφάλου: ανέπτυσσαν δράση από αυτά, τα έκαναν βιβλία: αυτή ήταν η πορεία, ο άνθρωπος μη δουλεύοντας με τον εαυτό του, μη έχοντας ακόμη αφυπνιστεί, ή μη όντας στην πληρότητα του μεγάλου ονείρου". Αρθούρ Ρεμπώ, Επιστολές Οι Επονομαζόμενες του Ορατικού. Εκδόσεις Ηριδανός 2006. Φαίνεται λοιπόν πως μια εκδοχή είναι για την πραγματικότητα του ανθρώπου, να εκφράζει και να διατυπώνει σκέψεις που δεν συνδέονται άμεσα με την ικανότητά του παραγωγής αυτών των σκέψεων. Οι σκέψεις μπορεί να παράγονται κάπου αλλού και ο άνθρωπος να είναι απλά εκείνος που τις αποδέχεται και τις εκφράζει διατυπώνοντάς τις μέσα από την πλαστή ταυτότητα του ιδιοκτήτη των σκέψεων. Στην περίπτωση αυτή ο άνθρωπος τις περισσότερες φορές αγνοεί την πηγή και την χρονική προέλευση αυτών των σκέψεων, αλλά τις χρησιμοποιεί κατά έναν τρόπο μάλλον ασυνείδητο.

Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας κατάστασης δεν είναι δυνατόν να συζητηθούν στο παρόν, αλλά αν πραγματικά θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα του γήινου κλίματος θα πρέπει να σκεφτούμε σαν άνθρωποι που ζουν στον 21ο αιώνα και έχουν μέλλον πάνω στον πλανήτη, και όχι να υιοθετήσουμε σκέψεις άγνωστης προέλευσης χωρικής και χρονικής, εμπιστευόμενοι την Ενόραση του ποιητή: "Κάποιος με την σκέψη μου σκέφτεται".

Γιώργος Τσαντάκης

Ημερομηνία καταχώρισης 3.5.2007